Plankwaliteit brengt gebiedsontwikkeling naar grotere hoogte

Weblogbericht | 22-03-2019 | Ingeborg Thoral

Een compleet pakket 

Plankwaliteit ontstaat wanneer omgevingskwaliteit, maatschappelijk draagvlak en financieel economische haalbaarheid via een samenhangende aanpak zijn gewaarborgd. Bewust spreek ik hier van omgevingskwaliteit, anders dan ruimtelijke kwaliteit, omdat het een meer integrale term is.

Ruimtelijke kwaliteit wordt sinds de tijd van Vitruvius gedefinieerd als de samenhang tussen de gebruikswaarde, belevingswaarde en toekomstwaarde. Ruimtelijke kwaliteit is daarmee het resultaat van de opgave. Het gaat hierbij om ‘goed’, meer dan alleen om ‘mooi’. Het begrip krijgt vervolgens betekenis door de drie waarden te koppelen aan maatschappelijke belangen op het gebied van bijvoorbeeld economie, ecologie, cultuur en sociale samenhang.

Omgevingskwaliteit is een relatief jong begrip en houdt ruimtelijke kwaliteit plus milieukwaliteit in. Daarmee omvat omgevingskwaliteit de totale kwaliteit van de leefomgeving, dus ook bodem, water en atmosfeer. Tevens bevat het begrip de waarden gezondheid en veiligheid.

Het werken aan integrale kwaliteit, zowel procesmatig als inhoudelijk, ondersteunt de discussie over een gebiedsontwikkeling. Het biedt de mogelijkheid om belangen voor partijen samen te brengen, nieuwe verbindingen tussen sectoren te leggen, ruimte aan innovatie te bieden en ruimtelijke interventies af te wegen.   

Een gezamenlijke stip op de horizon

Om coherente gebiedsontwikkelingen over een langere periode te realiseren, zijn een aantal voorwaarden voor plankwaliteit vereist. Zo is het waardevol dat een plan robuust en toekomstbestendig is, flexibel en faseerbaar, logisch helder en uitlegbaar, maar ook realiseerbaar en uitvoerbaar. Tevens is het goed om op zoveel mogelijk fronten en schalen draagvlak te organiseren. Tenslotte is het van belang om continuïteit te borgen; een te veel wisselen van posities levert een verlies aan ‘projectgeheugen’ op.

Om flexibiliteit bij stapsgewijze ontwikkeling - waarbij het eindbeeld onzeker is - mogelijk te maken, is het zinvol om met verschillende communicerende vaten te werken. Denk bijvoorbeeld aan een ventiel voor de parkeernorm, zodat een tekort (of overschot) in de eerste ontwikkelstap kan worden gecompenseerd in de volgende ontwikkelstap. Of aan instrumenten om de voortgang van de ontwikkeling bij te sturen, zoals een monitoringstool voor duurzaamheid. Daarbij kunnen over grotere gebieden en over langere termijn de beoogde doelen, zoals energieprestaties, waterberging en parkeercapaciteit in beeld worden gebracht. 

Realiseerbaarheid en uitvoerbaarheid worden kansrijker met slimme financiële constructies, die tot doel hebben dat partijen gaan samenwerken en zich niet alleen bekommeren over hun eigen plot. Alleen dan kunnen gebiedsoverstijgende maatregelen worden genomen, zoals op het gebied van waterberging of mobiliteit.

Uiteindelijk is het van groot belang om de eerste ontwikkelstap goed te zetten en daarin te tonen wat de toekomstige kwaliteiten van het toekomstige gebied zijn, zowel op het gebied van verkeer, water, groen als verstedelijking. Dit biedt een impuls aan de verdere ontwikkeling. 

Plankwaliteit als katalysator 

Plankwaliteit ontstaat als de juiste ingrediënten, ambities, financiën, stuurlui en initiatieven aanwezig zijn. 

Nu er weer een groot aantal thema’s - waarvoor een lange adem nodig is - in het middelpunt van de politieke discussie staan, zoals nieuwe mobiliteit, de energietransitie, de water- en klimaatopgave, gezonde verstedelijking en circulaire economie, is de vraag om grote vraagstukken naar de ontwerpschaal te brengen en de ruimte voor experiment en innovatief ontwerp weer groter. Dit biedt kansen voor de hedendaagse stad, voor onderscheidende plankwaliteit en voor overheden, bedrijven, instellingen en bewoners.