Ruimtelijke kwaliteit activeert ontwikkeling

Weblogbericht | 14-12-2015 | Hilde Blank

Ruimtelijke Kwaliteit werd begin deze eeuw een belangrijk onderwerp op de ruimtelijke beleidsagenda’s. Het doel was de verrommeling van stad en land tegen te gaan. En om een halt toe te roepen aan de drang van ontwikkelaars om vastgoed te realiseren zonder oog voor de ruimtelijke context of gebiedseigen kwaliteiten. Kwaliteit legde het af tegen kwantiteit.

Een manier van kijken en handelen

Er zijn welbekende academische definities van Ruimtelijke Kwaliteit als belevingswaarde, toekomstwaarde en gebruikswaarde. Ik heb het begrip altijd geïntroduceerd als een manier van kijken en handelen. Het kijken richtte zich op de fysieke omgeving. Hierbij ging het er om verschillende ontwikkelingen in een gebied in samenhang te bekijken en met integraal afgewogen ontwerpvoorstellen te komen. Het handelen was gericht op het tijdig betrekken van ontwerpers in het ontwikkelingsproces. En op het bij elkaar brengen van de juiste partijen om de ontwerpvoorstellen te realiseren.

De bestuurlijke aandacht voor ruimtelijke kwaliteit zorgde voor een opwaardering van de ontwerpende discipline. Zo heb ik de afgelopen 10 jaar verschillende functies mogen vervullen als adviseur of atelierleider ruimtelijke kwaliteit: Randstad 2040, kwartiermaker provinciaal bouwmeester Noord Holland, Atelierleider AtelierOverijssel en Adviseur Brabants Expertisecentrum Ruimtelijke Kwaliteit (BERK). Op dit moment ben ik voorzitter van het kwaliteitsteam luchthaven Twente.

Actie, doorbraken en uitvoeringsgerichte agenda’s

Vorig jaar werd ik gevraagd om een college ruimtelijke kwaliteit te geven aan MUAD (Master of Urban & Area Development). Daar merkte ik dat mijn praktijklessen achterhaald waren. Ze bleken vaak uit te gaan van een maakbare omgeving waar vastgoedontwikkeling en groei de drijfveren waren van gebiedsontwikkeling. Ik kon mijzelf niet meer vinden in mijn eigen opvattingen. Ik betrapte mijzelf er op dat ik ruimtelijke kwaliteit ben gaan zien als een beleidsinstrument.

Nederland kent een hoge mate van beleidsmoeheid. De samenleving zit niet te wachten op nog meer beleid of het zoveelste onderzoeksrapport. Men wenst actie, doorbraken en uitvoeringsgerichte agenda’s. Hiervoor is het nodig om kansen te verkennen en, samen met gebiedspartijen, op zoek te gaan naar de energie en dynamiek in een gebied. In toenemende mate wordt gevraagd om een nieuwe beeldtaal, waardoor kansen inzichtelijk worden gemaakt om partijen in beweging te krijgen.

Omslag in het denken

Dit betekent een omslag in het denken. Van een gebied dekkende visie naar het denken in netwerken en betekenisvolle plekken (placemaking). Dit betekent dat er ingezet moet worden op een lange termijn strategie (de welbekende stip op de horizon). En dat moet worden gecombineerd met het activeren van partijen en initiatiefnemers voor korte termijn resultaten. Dit betekent het verleggen van de focus van het maken van beleid naar het organiseren van beweging en forceren van doorbraken.

Vanuit dit nieuwe inzicht ben ik op zoek gegaan naar een nieuwe betekenis van het begrip ruimtelijke kwaliteit.

Niet vastgoed maar technologische ontwikkelingen op het gebied van mobiliteit, ICT, nieuwe materialen bepalen in deze tijd de ruimtelijke dynamiek . Samen met nieuwe thema’s als klimaatverandering, circulaire economie en energietransitie.

Dat betekent andere ontwerpopgaven, andere spelers en ook nieuwe kansen voor de inrichting van stad en land. Ruimtelijke kwaliteit is niet meer het doel om van een gebied een verantwoorde en kwalitatief hoogwaardige omgeving te maken. Het is een middel om kansen te verkennen, partijen te inspireren, cross overs tussen sectoren te stimuleren. Het is een middel om ruimtelijke mogelijkheden te bieden aan ondernemers, burgers, initiatiefnemers. Om te moderniseren en te innoveren. Het inzetten op ruimtelijke kwaliteit activeert en biedt partijen een handelingsperspectief.